Απαλλαγή από το μάθημα των Θρησκευτικών

Εξελίξεις σε επίπεδο ευρωπαϊκών ελληνικών θεσμών και δικαστικών αρχών

Η τέως εγκύκλιος του Υπουργείου Παιδείας και Θρησκευμάτων, που αντικαταστάθηκε πρόσφατα με δύο Υπουργικές Αποφάσεις (μία για την πρωτοβάθμια και μία για τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση), έχουν ήδη απασχολήσει την κοινή γνώμη, μέσα μαζικής ενημέρωσης σε Ελλάδα και εξωτερικό, καθώς και σωρεία ευρωπαϊκών οργανισμών και μη κυβερνητικών οργανώσεων. Το Υπουργείο Παιδείας, υποχρεώνει με τις τακτικές του, προκειμένου να χορηγείται απαλλαγή από το μάθημα των Θρησκευτικών, τους μαθητές ή τους γονείς τους (εάν οι μαθητές είναι ανήλικοι) να υποβάλουν επίσημες δηλώσεις απαλλαγής για «λόγους θρησκευτικής συνείδησης», κοινώς να επισημάνουν ότι δεν είναι ορθόδοξοι χριστιανοί.

Ήδη από τις 31.10.2019, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ), επισήμανε ότι το σύστημα στην Ελλάδα σχετικά με την απαλλαγή παιδιών από το μάθημα θρησκευτικής εκπαίδευσης στα σχολεία, παραβιάζει το Άρθρο 2 του Πρωτοκόλλου1 (δικαίωμα στην εκπαίδευση) της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ), ερμηνευμένο υπό το πρίσμα του Άρθρου 9της ίδιας Σύμβασης (ελευθερία σκέψης, συνείδησης και θρησκείας). Τούτο κρίθηκε από το Δικαστήριο στην υπόθεση «Παπαγεωργίου και Άλλοι κατά Ελλάδας» (Προσφυγές αρ. 4762/18 και 6140/18).

Το Δικαστήριο θεώρησε επίσης ότι η απαίτηση του Υπουργείου από τους γονείς να υποβάλουν επίσημη δήλωση ότι τα παιδιά τους δεν είναι ορθόδοξοι χριστιανοί, τους επιβαρύνει αδικαιολόγητα, καθώς έπρεπε να αποκαλύψουν πληροφορίες από τις οποίες μπορεί να συναχθεί ότι τα παιδιά τους δεν είχαν συγκεκριμένη θρησκευτική πεποίθηση.

Επιπλέον, στο αιτιολογικό τμήμα της απόφασης σημειώθηκε ότι «ένα τέτοιο σύστημα θα μπορούσε ακόμα και να αποτρέψει τους γονείς από το να υποβάλουν ένα αίτημα εξαίρεσης, ιδίως σε περίπτωση όπως αυτή των αιτούντων, που ζούσαν σε μικρά νησιά όπου η μεγάλη πλειοψηφία του πληθυσμού χρωστούσε πίστη σε μία συγκεκριμένη θρησκεία και ο κίνδυνος στιγματισμού ήταν πολύ υψηλότερος».

Η διεθνώς καταξιωμένη ανθρωπιστική μη κυβερνητική οργάνωση «Humanists International», υποστηρίζει την έκκληση των Ελλήνων γονέων στην Υπουργό Παιδείας και Θρησκευμάτων, κ. Νίκη Κεραμέως, σχετικά με την απαλλαγή από τη θρησκευτική εκπαίδευση στα σχολεία.

Αξίζει να σημειωθεί ότι στις 4.10.2019 η Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα (ΑΠΔΠΧ) με την Απόφαση 28/2019, έκρινε την υπόθεση περίπου όπως και το ΕΔΔΑ, καταδικάζοντας την εγκύκλιο του Υπουργείου, η οποία παραβιάζει το άρθρο 13 παρ. 1 & 2 του ελληνικού Συντάγματος, που εγγυάται την ελευθερία θρησκευτικής συνείδησης και τη θρησκευτική ελευθερία, ως συνταγματική αρχή αλλά και ως ατομικό δικαίωμα. Η ΑΠΔΠΧ θεώρησε, επίσης, ότι η εγκύκλιος είναι αντίθετη στο άρθρο 9 της ΕΣΔΑ, καθώς και ότι παραβιάζει το περιεχόμενο του άρθρου 2 του Πρώτου Πρωτοκόλλου της ΕΣΔΑ. Παρόμοια ήταν και η απόφαση 32/2020 της ΑΠΔΠΧ, στην οποία σημειώθηκε ότι η δήλωση περί απαλλαγής «για λόγους θρησκευτικής συνείδησης» είναι περιττή, ενώ περιλαμβάνει μία ειδική κατηγορία προσωπικών δεδομένων, σχετικών με τις θρησκευτικές πεποιθήσεις (την αρνητική τους διάσταση).

Σε κάθε περίπτωση, η ελληνική κυβέρνηση αρνήθηκε να συμμορφωθεί με τις παραπάνω αποφάσεις. Εξέδωσε, απλώς, νέα υπουργική απόφαση, βάσει της οποίας οι μαθητές (εάν είναι ενήλικοι) ή οι γονείς τους (εάν οι μαθητές ήταν ανήλικοι) πρέπει να υποβάλουν επίσημες δηλώσεις στις οποίες να επικαλούνται «λόγους θρησκευτικής συνείδησης», όταν ζητούν απαλλαγή από το μάθημα θρησκευτικής εκπαίδευσης. Αυτό, βεβαίως, ισοδυναμεί με τη δήλωση ότι ο αντίστοιχος μαθητής δεν είναι Ορθόδοξος Χριστιανός, ακριβώς λόγω της υποχρέωσης αναφοράς στη «θρησκευτική συνείδηση».

Για τους παραπάνω λόγους, τέσσερις γονείς κατέθεσαν αίτηση ακύρωσης της εγκυκλίου στο Συμβούλιο της Επικρατείας. Το ΣτΕ με την υπ’ αριθ. 1362/2021 απόφασή του, έκανε δεκτή την αίτηση ακύρωσης της εγκυκλίου του Υπουργείου Παιδείας, ωστόσο έκρινε μόνο το τυπικό σκέλος της αίτησης ακύρωσης, συγκεκριμένα το γεγονός ότι η Υπουργός Παιδείας και Θρησκευμάτων δε διέθετε εξουσιοδότηση να εκδώσει Υπουργική Απόφαση για τη διαδικασία απαλλαγής από το μάθημα των Θρησκευτικών.

Αρχικά, το ΣτΕ έκρινε πως οι προσβαλλόμενες πράξεις έχουν εκτελεστό χαρακτήρα, καθώς, με τις πράξεις αυτές, ρυθμίζονται με τρόπο δεσμευτικό για τους αποδέκτες τους, μεταξύ άλλων τα θέματα που αφορούν στους φορείς του δικαιώματος της απαλλαγής, στο περιεχόμενο της δήλωσης απαλλαγής, στην προθεσμία υποβολής της δήλωσης και στην απασχόληση των μαθητών που απαλλάσσονται.

Το ΣτΕ έκρινε επίσης ότι οι προσβαλλόμενες πράξεις είναι κανονιστικές, οπότε προκειμένου να λάβουν νόμιμη υπόσταση, έπρεπε να δημοσιευθούν στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως. Αφού δε δημοσιεύτηκαν, είναι συνεπώς ακυρωτέες για λόγους ασφάλειας δικαίου.

Επιπλέον, ακυρωτέες κρίθηκαν από το δικαστήριο οι προσβαλλόμενες πράξεις, επειδή εκδόθηκαν χωρίς νομοθετική εξουσιοδότηση, παραβιάζοντας το άρθρο 43 παρ. 2 εδ. β΄ του Συντάγματος.

Με νέα Υπουργική Απόφαση, το Υπουργείο Παιδείας διόρθωσε το πρόβλημα έλλειψης νομοθετικής εξουσιοδότησης, ωστόσο τον Οκτώβριο θα συνεδριάσει η Ολομέλεια του Συμβουλίου της Επικρατείας, και θα δικάσει την τρέχουσα υπουργική απόφαση που προβλέπει τον προαναφερόμενο τρόπο απαλλαγής από το μάθημα των Θρησκευτικών.

Υπενθυμίζεται ότι και το Διοικητικό Εφετείο Αθηνών, με τις αποφάσεις υπ’ αριθ. 32/2020 από 31.1.2020 και υπ’ αριθ.Α266/2021 από 24.2.2021, υποστήριξε ουσιαστικά τους μαθητές που δηλώνουν ότι επιθυμούν απαλλαγή από το μάθημα των Θρησκευτικών για συνειδησιακούς λόγους, θεωρώντας ότι δεν είναι υποχρεωτικό να αναγράφεται ότι «δεν είναι Χριστιανοί Ορθόδοξοι». Παρομοίως και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, μέσω του αρμοδίου Επιτρόπου, έχει επισημάνει τις αντίστοιχες παραβιάσεις ευρωπαϊκής νομοθεσίας από την ελληνική κυβέρνηση.

Καταληκτικά, επισημαίνεται ότι η τελική κρίση επί της ουσίας της υπόθεσης αναμένεται μέσα στο 2022. Ωστόσο, το γεγονός ότι έως σήμερα έχει υπάρξει σωρεία καταδικών των συντηρητικών πρακτικών της Υπουργού Παιδείας και Θρησκευμάτων, αναφορικά με τις αντίστοιχες παραβιάσεις της κείμενης ελληνικής και ευρωπαϊκής νομοθεσίας, λαμβάνεται ως θετική εξέλιξη. Είναι αδήριτη ανάγκη, για τη διαφύλαξη και τον εκσυγχρονισμό του νομικού πολιτισμού της χώρας, τέτοιου είδους περιοριστικές και παράνομες κυβερνητικές πρακτικές να καταδικάζονται από τα καθ’ ύλη αρμόδια δικαστήρια της χώρας.

Δικηγόρος Θεσσαλονίκης