Ρατσιστικά εγκλήματα - εγκλήματα μίσους η ποινική αντιμετώπιση στη διεθνή σκηνή.

Η δικηγόρος Θεσσαλονίκης σας ενημερώνει για το θέμα τα κάτωθι :

Δίδοντας ένα ορισμό στο έγκλημα μίσους ή έγκλημα με κίνητρο προκατάληψης (hate crime/bias motivated crime/prejudice crime) μπορούμε να πούμε ότι τούτο συνιστά μια ποινικά κολάσιμη πράξη, η οποία τελείται επιπροσθέτως λόγω μίσους ή με κίνητρο την προκατάληψη ενάντια σε ένα άτομο ή μία ομάδα ατόμων, βάσει μιας συγκεκριμένης πραγματικής ή κατ’ εντύπωση του δράστη ιδιότητας του/τους. Οι ιδιότητες αυτές ποικίλουν, ανάλογα με το πεδίο προστασίας που επιθυμεί να παρέχει κάθε κράτος, και οι συνηθέστερες από αυτές είναι: η φυλή, το χρώμα, η εθνικότητα, η εθνική καταγωγή, οι γενεαλογικές καταβολές, η θρησκεία, το φύλο, ο σεξουαλικός προσανατολισμός, η ταυτότητα φύλου, η έμφυλη έκφραση, η ηλικία, η κατάσταση της υγείας του θύματος κ.ά.

Διεθνές και ευρωπαϊκό κανονιστικό πλαίσιο.

Οι ΗΠΑ υπήρξαν πρωτοπόρες στην τυποποίηση σχετικών διατάξεων. Έτσι η ομοσπονδιακής ισχύος διάταξη του Τίτλου 18 U.S.C. § 245, που ψηφίστηκε το 1968 υποχρέωσε τα ομοσπονδιακά ανακριτικά όργανα να ερευνούν και να διώκουν εγκλήματα με κίνητρα λόγω φυλής, χρώματος, θρησκείας ή εθνικής καταγωγής, εάν τα θύματα κατά την τέλεση των εγκλημάτων αυτών παρεμποδίστηκαν στην άσκηση βασικών προστατευόμενων δικαιωμάτων τους, όπως τη συμμετοχή τους στις εκλογές.

Βέβαια κρίσιμο επιρροή για την ψήφιση αυτής της διάταξης είχε η δράση της Κου-Κλουξ-Κλαν και άλλων εθνικιστικών τρομοκρατικών οργανώσεων, ενάντια στους μαύρους της Αμερικής, που πολύ συχνά έφτασαν σε βίαιες δολοφονίες και λιντσαρίσματα μαύρων και άλλων κοινωνικών ομάδων. Στη δεκαετία του ’80 για πρώτη φορά όμως, σε επίπεδο Πολιτειών και τοπικά, εισήχθησαν νομοθετήματα που επεξέτειναν τις ποινές για εγκλήματα που τελέστηκαν λόγω μίσους.

Αναζητώντας το διεθνές κανονιστικό πλαίσιο αναφορικά με τα εγκλήματα μίσους, συναντά κανείς ένα ευρύ φάσμα διεθνών νομικών κειμένων με κεντρικό άξονα τη Σύμβαση του ΟΗΕ για την καταπολέμηση το ρατσισμού. Εν συνεχεία εξίσου σημαντικές είναι οι Συμβάσεις του ΟΗΕ για την προστασία των δικαιωμάτων του ανθρώπου καθώς και για την καταπολέμηση των βασανιστηρίων, ο Καταστατικός Χάρτης του ΟΗΕ και οι αποφάσεις της γενικής συνέλευσης του ΟΗΕ (ειδικά για το έργο της UNESCO).

Περαιτέρω η Ε.Ε. έχει υιοθετήσει σειρά μέτρων για να ενισχύσει τον αγώνα κατά των εγκλημάτων μίσους στην Ευρώπη. Τα κυριότερα ευρωπαϊκά κείμενα είναι η Οδηγία 43/2000 για την ισότητα ανεξαρτήτως φυλής, η Οδηγία 78/2000, που εισάγει ένα γενικό πλαίσιο για την ίση μεταχείριση στην εργασία καθώς και η απόφαση-πλαίσιο του Συμβουλίου 913/2008, για την αντιμετώπιση του ρατσισμού και της ξενοφοβίας. Μάλιστα σχετικά πρόσφατα το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο πέρασε το ψήφισμα 2543/2013 για την ενίσχυση της μάχης κατά του ρατσισμού, της ξενοφοβίας και του εγκλήματος μίσους.

Δεδομένα συγκριτικού δικαίου.

Εν συντομία η αντιμετώπιση των εγκλημάτων μίσους σε άλλες έννομες τάξεις, αξίζει να υπογραμμισθεί ότι η Τσεχία, οι ΗΠΑ και το Ηνωμένο Βασίλειο, έχουν διαμορφώσει συγκεκριμένα αυτοτελή αδικήματα όπου το κίνητρο του δράστη αποτελεί συστατικό στοιχείο της νομοτυπικής μορφής του αδικήματος.

Ωστόσο η πλειοψηφία των χωρών, όπως και η Ελλάδα, έχουν προβλέψει επιβαρυντική περίσταση γενική (για όλα τα κοινά εγκλήματα) ή συγκεκριμένη (για συγκεκριμένα εγκλήματα) κατά την επιμέτρηση της ποινής όταν το αδίκημα τελείται με συγκεκριμένο κίνητρο μίσους ή προκατάληψης.

Νομολογία ΕΔΔΑ για τη ρητορική μίσους.

Η νομολογία του ΕΔΔΑ δέχεται ότι τα κράτη έχουν υποχρέωση, σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τα ανθρώπινα δικαιώματα και τις θεμελιώδεις ελευθερίες, να διερευνούν τα πιθανά ρατσιστικά κίνητρα της τέλεσης εγκλημάτων του κοινού ποινικού δικαίου. Ακόμη το ΕΔΔΑ, ερμηνεύοντας το άρθρο 14 της ΕΣΔΑ, έχει κατ’ επανάληψη τονίσει τη δυνατότητα περιορισμού της ελευθερίας του λόγου προκειμένου να αντιμετωπιστούν διακρίσεις που οφείλονται μεταξύ άλλων, στο φύλλο ή στο σεξουαλικό προσανατολισμό.

Ενώ σε άλλες δικαστικές αποφάσεις σχετικά με παραβίαση του άρθρου 10 της ΕΣΔΑ το ΕΔΔΑ διακρίνει το λόγο μεταξύ των απόψεων που σοκάρουν, ενοχλούν ή και προσβάλουν και εκείνων που προτρέπουν σε ακραίες πράξεις, ενώ δε θεωρείται ασύμβατος με την ΕΣΔΑ ο ρατσιστικός, ξενοφοβικός λόγος κατά μεταναστών και μειονοτήτων, ο αντισημιτισμός, ο ακραίος εθνικιστικός λόγος (ΕΔΔΑ Günduz κ. Τουρκίας, 2003).

Στην ως άνω υπόθεση ξετάστηκε ο λόγος θρησκευτικού μίσους διότι ο προσφεύγων, αυτοαποκαλούμενο μέλος ισλαμικής αίρεσης, καταδικάστηκε για υποκίνηση σε μίσος και εχθρότητα καθώς επέκρινε σφοδρά, σε τηλεοπτικό πρόγραμμα την κοσμική εξουσία και τις δημοκρατικές αρχές. Το ΕΔΔΑ κατά την κρίση του συνεκτίμησε ότι ο προσφεύγων διατύπωσε της εν λόγω απόψεις στο πλαίσιο μίας δημόσιας συζήτησης και εξέφρασε εξτρεμιστικές απόψεις με τις οποίες η κοινή γνώμη ήταν ήδη εξοικειωμένη. Μάλιστα δέχτηκε ότι η πλουραλιστική συζήτηση χρειαζόταν την παρουσίαση και των αιρετικών απόψεων του προσφεύγοντος διότι το θέμα της συμβατότητας των δημοκρατικών αρχών με το Ισλάμ είναι αντικείμενο γενικού ενδιαφέροντος και ευρείας συζήτησης στα τούρκικα ΜΜΕ.

Βέβαια έχει κριθεί ότι υπάρχουν νόμιμοι περιορισμοί του δικαιώματος της ελευθερίας της έκφρασης εφόσον σκοπούν στην προάσπιση της εθνικής ασφάλειας, αν και κρίθηκε δυσανάλογη η απαγόρευση από κυβερνήτη της διανομής καθημερινής εφημερίδας με άρθρα που θα επιδείνωναν την τεταμένη κατάσταση σε περιοχή που είχε κηρυχθεί σε κατάσταση ανάγκης (ΕΔΔΑ Cetin κ. Τουρκίας, 2003) καθώς και την προάσπιση της τάξης και την πρόληψη εγκλημάτων, μάλιστα κρίθηκε ότι η απαγόρευση αφίσας πολιτικού κόμματος για το λόγο αυτό δεν ήταν δυσανάλογη διότι μπορούσε να διαδώσει τις απόψεις της και με άλλα μέσα όπως φυλλάδια (ΕΔΔΑ Tüzel κ. Τουρκίας, 2006).

Με τα ανωτέρω δεδομένα δικαιολογείται νομολογιακά ο περιορισμός της ελευθερίας της έκφρασης εφόσον με το συγκεκριμένο τρόπο άσκησής της δημιουργείται κίνδυνος για την κοινωνική ειρήνη. Ενώ η επιβολή περιορισμών στο άρθρο 10 της ΕΣΔΑ για να είναι ανεκτή από το ΕΔΔΑ πρέπει να είναι απολύτως σαφής και τεκμηριωμένη από τα συμβαλλόμενα κράτη και να εξυπηρετεί κατά τρόπο απολύτως αναγκαίο την εθνική ασφάλεια και την πρόληψη του εγκλήματος.